تغذیه و خواب در نوزادان - کتاب یار مهربان

به گزارش کتاب یار مهربان، نوزاد از اولین ساعات پس از تولد احتیاج به تغذیه با شیر مادر یا شیرهای جایگزین دارد. اصولاً شیر مادر طبیعی ترین و برترین غذایی است که مورد احتیاج نوزاد می باشد. اگرچه شیرخشک ها ترکیبی شبیه شیر مادر دارند ولی شیرمادر

نویسنده: دکتر فرهاد شاملو

آیا نحوه تغذیه نوزاد بر سلامت جسمی و روانی او تأثیرگذار است؟

نوزاد از اولین ساعات پس از تولد نیاز به تغذیه با شیر مادر یا شیرهای جایگزین دارد. اصولاً شیر مادر طبیعی ترین و برترین غذایی است که مورد نیاز نوزاد می باشد. اگرچه شیرخشک ها ترکیبی شبیه شیر مادر دارند ولی شیرمادر نسبت به آن ها مزایای متعدد تغذیه ای و غیرتغذیه ای دارد؛ از جمله آن که نیاز به گرم کردن ندارد، برای مصرف آماده است، نیازی به افزودن آب سالم ندارد، معمولاً بدون میکروب است، نیازی به استفاده از ظروف تمیز ندارد، احتمال وجود آلرژی و حساسیت در کودک نسبت به آن در مقایسه با شیرهای دیگر کم تر است، آنتی بادی هایی علیه باکتری و ویروس دارد و خاتمه این که حاوی مواد مغذی مثل کلسترول است که شیرهای دیگر فاقد آن هستند.

با آن که سعی شده شیرخشک ها شباهت زیادی به شیرمادر داشته باشند ولی برای آماده کردن آن ها از آب و ظروف استفاده می گردد که باید پاکیزه باشند؛ وگرنه احتمال عفونت زایی دارند. با این حال، اگر شیر مادر در دسترس نباشد می توان از این شیرها به عنوان جانشین مناسبی استفاده کرد. شیر گاو به علت داشتن املاح زیاد و کمبود آهن ممکن است موجب خونریزی روده و کم خونی گردد و به همین سبب قبل از یک سالگی توصیه نمی گردد.

مزیت مهمی که شیردهی با شیر مادر دارد، آن است که مادر برای شیردادن به نوزاد او را در آغوش می گیرد و کودک در این حالت احساس نزدیکی و امنیت می نماید و آرامش بیشتری می یابد، بنابراین کودک همواره شیرخوردن در آغوش مادر را به همه انواع دیگر آن ترجیح می دهد. نوزاد در تماس با مادر احساس اطمینان و لذت بیش تری دارد که این در افزایش سلامت روانی او مؤثر است. احساس گرمی و عاطفه مادر در شکل دهی تلقی کودک نسبت به زندگی و جامعه تأثیر بسیار خوبی دارد. توصیه بر آن است که اگر از شیشه شیر و پستانک استفاده می گردد، بهتر است مادر در حالی که نوزاد را در آغوش دارد، تغذیه او را انجام دهد.

حداقل 6 تا 12 ماه شیردهی مورد نیاز کودک است. بعد از 6 ماهگی همراه شیر، غذای جامد و آب میوه هم تجویز می گردد. قبل از 6 ماهگی با نظر پزشک می توان از برخی ویتامین ها هم استفاده کرد.

مادر چگونه باید ساعات شیردهی نوزادش را تنظیم کند؟

تغذیه کودک از وظایف مهم مادر است. جدا از نیاز نوزاد به مواد غذایی، نحوه رسیدگی به این امر هم اهمیت دارد. توجهی که مراقبت کنندگان کودک به غذا خوردن او نشان می دهند، از نظر عاطفی بر کودک تأثیرگذار است و در شکل دهی احساس کودک نسبت به دیگران و به طور کلی زندگی، نقش دارد. کودکی که به خوبی و در زمانی که نیاز دارد، تغذیه نگردد، جدا از مسائل جسمی، از نظر روانی هم آسیب می بیند و ممکن است در او زمینه ای از عدم امنیت و احساس نداشتن فریادرس و ناامیدی و بدبینی به وجود آید.

درک علایم دریافتی از کودک، مبنی بر این که چه زمانی غذا دادن آغاز یا متوقف گردد، بسیار مهم است. مادر باید به خوبی نیاز کودک به غذا را احساس کند و غذای لازم را به او برساند. در دوران نوزادی که کودک قادر به تکلم نیست و نمی تواند گرسنگی خود را بیان کند، احساس مادر به او یاری می نماید از روی حالات نوزاد خود حدس بزند که زمان شیر دادن او فرارسیده است.

در خصوص ساعات شیردهی نوزاد نظرات مختلفی وجود دارد. بسیاری معتقدند هر زمان که کودک تقاضای شیر کرد، باید به او شیر داد و ساعات خاصی را در نظر نگرفت. شیرخوردن کودک در هر زمانی که او احساس نیاز کرد، آرامش و اطمینان بیشتری به او می بخشد. با اجرای این برنامه (آغاز و قطع شیردهی در زمان نیاز و برطرف نیاز) به طور اتوماتیک زمان شیردهی به نوزاد هم نظم لازم را به خود خواهد گرفت و حتی ساعاتی هم که کودک نیاز به شیرخوردن دارد، برای مادر مشخص می گردد. در هر حال نباید وقتی طفل گرسنه است، او را از تغذیه محروم کرد. بچه ها معمولاً در چهارماهگی، روزی 3-4بار (هنگام بیدار شدن از خواب) و در هشت ماهگی روزی 2 بار تقاضای شیر می کنند. بعد از شش ماهگی به تدریج غذاهای جامد و آب میوه هم به رژیم غذایی کودک اضافه می گردد. مادر باید با توجه به سرعت غذا خوردن کودک، فاصله بین قاشق های غذایی را که به دهان کودک نزدیک می نماید، تنظیم نماید.

بهتر است از غذاهایی که مورد علاقه کودکند بیشتر استفاده گردد و او را مجبور به خوردن موادی که دوست ندارد، نکنیم؛ مگر آن که ضرورت داشته باشد؛ مثل خوردن دارو. در این صورت بهتر است آن را با مایعی شیرین مخلوط کنیم تا برای نوزاد خیلی نامطبوع نباشد.

بدغذایی کودک ناشی از چیست؟

برخی خانواده ها در زمینه غذا دادن به کودک خود مسائلی پیدا می کنند. گاهی کودک از خوردن غذایی خاص (یا در مواقعی، از هر غذایی) ابا دارد و اصرار والدین هم عموماً مشکل را بیش تر می نماید.

مسائل تغذیه کودک بیشتراً به طور غیرارادی به وسیله خانواده تقویت می گردد. اصرار زیاد آن ها برای خوردن غذایی خاص می تواند موجب لجبازی و گاهی سبب انزجار کودک از آن غذا در دوران بزرگ سالی گردد. این مسائل در صورت برخورد مناسب خانواده معمولاً گذرا و قابل حل است. گاهی والدین غذایی نامناسب به نوزاد می دهند و گاهی هم غذا مناسب است ولی کودک آن را دوست ندارد و به همین علت نسبت به مصرف آن بی میل است.

اگر کودک بدون علت یا از روی لجبازی از خوردن غذایی امتناع کند، بهتر است والدین زیاد اصرار نکنند و وقتی آن غذا را نمی خورد، غذای دیگری در دسترس او قرار ندهند و از راه های دیگر هم او را به غذا خوردن وادار نکنند. کودک به طور طبیعی گرسنه می گردد و همان غذا را با میل می خورد. اصرار والدین فقط موجب لجبازی می گردد. هرچه آنان موضوع را مهم تر جلوه دهند، کار پیچیده تر می گردد. وقتی غذا مناسب است و علتی برای رد کردن آن وجود ندارد، والدین باید اکراه را نادیده بگیرند، اصرار نکنند و غذای دیگری پیشنهاد نکنند. کودک غذا را خواهد خورد.

اگر خانواده احساس کند کودک نسبت به خوردن برخی غذاها بی میل است ولی برخی غذاها را دوست دارد و غذاهای موردعلاقه او برای رشد جسمی اش کافی هستند، بهتر است سعی گردد همان غذاهای موردعلاقه او استفاده شوند. برخی نوزادان غذای هضم شده را بالا می آورند. اگر این عمل تکرار گردد، باید به پزشک مراجعه کرد تا نوزاد دقیقاً معاینه گردد. این امر گاهی به علت وجود اشکال در دستگاه گوارش است و گاهی هم علت روانی دارد.

اگر کودکی رشد جسمی متناسب با سن خود ندارد و به اصطلاح وزن نمی گیرد مراجعه به پزشک لازم است. برخی بیماری های جسمی و گاهی اختلال در روابط عاطفی با مراقبتگران عامل این امر است. نوزادی که هرچه می خورد استفراغ می نماید، نوزادی که همواره گرسنه است، نوزادی که از غذاخوردن امتناع می نماید، کودکی که بیش تر می نوشد و کم تر می خورد (بعد از شش ماهگی) و سرعت رشد ناکافی نوزاد، از مواردی هستند که مراجعه به پزشک را ایجاب می کنند.

نوزادان به چه میزان خواب نیاز دارند و علل بی خوابی آن ها چیست؟

بیشتر شیرخواران (70درصد آنان) تا سه ماهگی تمام شب را می خوابند (حداقل 5 ساعت مداوم). البته بیدار شدن شبانه نوزادان 3-4 ماهه برای شیرخوردن، طبیعی است. هنگامی که روش زندگی و کار والدین ایجاب می نماید کودک خود را زود از خواب بیدار کنند و شب دیرهنگام به بستر ببرند، باید طوری برنامه ریزی کنند که کودک در روز هم به میزان کافی بخوابد.

اتاق خواب کودک بهتر است خنک و تاریک، با هوای تمیز و بدون سروصدا باشد. آرامش در حین خوابیدن یاری می نماید که کودک در هنگام بیداری هم آرام تر باشد.

نیاز به خواب بچه ها با بالا رفتن سن کم می گردد. تا سه ماهگی نوزادان نیاز به حدود 16 ساعت خواب (که شامل چرت زدن هم می گردد) دارند. در پنج ماهگی به 15 ساعت و در دوازده ماهگی به 14 ساعت خواب نیاز است.

یکی از علل بی خوابی شیرخواران کولیک است که با بغل کردن، تکان دادن و شیردادن معمولاً کودک آرام می گردد و می خوابد.

گاهی برخی داروها عامل بی خوابی کودک هستند. کودکی که دارو مصرف می نماید، باید از این نظر آنالیز گردد. برخی بیماری ها مثل عفونت گوش هم ممکن است سبب بی خوابی کودک شوند.

دلایل عصبی هم از عوامل بی خوابی هستند. خانواده های پرتنش می توانند بچه ها را دچار آشفتگی در خواب کنند. اضطراب جدایی هم علت دیگر بی خوابی است. بچه های که به خانواده (به ویژه به مادر) وابستگی شدید دارند، وقتی در کنار وی نباشند، خواب شان نمی برد.

در جوامع غربی، چون استقلال طلبی یک ارزش محسوب می گردد، کودک باید از سنین پایین یاد بگیرد که تنها بخوابد و کتب روان شناسی بسیار بر این امر تأکید دارند. ولی در برخی جوامع که با هم بودن یک مزیت به شمار میرود، بر خوابیدن در کنار خانواده تأکید می گردد. از این رو مشخص محل خواب طفل بستگی به شرایط فرهنگی دارد. در شرایطی که این امر با فرهنگ غالب جامعه هم خوانی نداشته باشد، یعنی در سنی که سایر بچه ها آن جامعه نزد والدین نمی خوابند ولی کودک هنوز تمایل قوی داشته باشد که نزد آن ها باشد، آن کودک دچار مشکل است.

منبع مقاله :

شاملو، فرهاد(1388)، زندگی روانی کودک تا یک سالگی (کودک شیرخوار خود را بشناسیم)، تهران: نشر قطره، چاپ اول

منبع: راسخون