زنگ خطر برای اصفهان - کتاب یار مهربان

به گزارش کتاب یار مهربان، کارشناسان حوزه مدیریت حکمرانی آب در جریان بازدید خبرنگار دنیای اقتصاد از کل مسیر زاینده رود -سرچشمه (کوهرنگ) تا خاتمه (تالاب گاوخونی)- درباره احتمال مهاجرت گسترده از اصفهان طی سال های آینده هشدار دادند. آنها معتقدند تنها راه نجات اصفهان، احیای زاینده رود و جاری شدن آب در آن است.

به گزارش دنیای اقتصاد، در حالی که زاینده رود در بالادست و در سرچشمه آن جاری و پرآب است، وقتی به پایین دست می رسد، شاهد بحران سی وسه پل در اصفهان هستیم؛ رودی که آنقدر خشک است که تقریبا به کویر بدل شده است. مشاهدات حاکی از آن است که سد چم آسمان، آخرین نقطه ای است که می توان زاینده رود را در آن جاری دید و پس از آن آب زاینده رود، آب می رود.

زمین شناسان و کارشناسان محیط زیستی معتقدند ادامه شرایط فعلی، در اصفهان فاجعه رقم خواهد زد و همه را مجبور به مهاجرت از این شهر خواهد نمود. آنها می گویند با تداوم شرایط بحرانی آب، اصفهان به طور کل شهری تاریخی خواهد شد؛ چرا که همه خانه ها خالی از سکنه می شوند و این شهر به تاریخ خواهد پیوست. به عقیده آنان، باید فکری به حال مدیریت مصرف آب در بالادست کرد. زاینده رود، آب دارد؛ اما تمام آب آن در بالادست برای مصارف کشاورزی و... مورد استفاده قرار می گیرد و وقتی به پایین دست می رسیم، دیگر آبی وجود ندارد. حالا زاینده رود دیگر رود نیست و به کویری خشک بدل شده؛ قایق ها در آن به گل نشسته اند و دوستداران محیط زیست نگران محیط زیست، زاینده رود و در نهایت اصفهان هستند.کارشناسان محیط زیست معتقدند، تمام آثار و ابنیه تاریخی در اصفهان به علت نبود آب و جاری نبودن زاینده رود، ترک خورده است و هر لحظه امکان فروریختن آنها وجود دارد. بخش های زیادی از این شهر فرونشسته و اگر آب نباشد، کل شهر فرو خواهد نشست. به عقیده آنها تنها راه نجات اصفهان، احیای زاینده رود و جاری شدن آب در آن است.

فاجعه زاینده رود، دامنگیر اصفهان

دبیرخانه فرهنگی زاینده رود، در سفری چهار روزه، کتاب یار مهربان و عکاسان را در اصفهان و چهارمحال و بختیاری جهت مشاهده شرایط زاینده رود، تخریب اماکن تاریخی این شهر و...گرد هم آورد. بر اساس مشاهدات خبرنگار دنیای اقتصاد در این سفر، زاینده رود شرایطی بحرانی دارد؛ ولی الله میرزایی کارشناس آب منطقه ای استان اصفهان و سجاد انتشاری، پژوهشگر حوزه مدیریت و حکمرانی منابع آب و ...از کارشناسان حاضر در این سفر بودند.

در چند سال اخیر، همیشه زاینده رود یکی از دغدغه های اصلی دوستداران محیط زیست بوده است. این رود سال هاست که دیگر آبی در اصفهان ندارد. رودی که اهالی اصفهان می گویند بازتاب نور آب، سی وسه پل اش را روشن می نموده، حالا خشک خشک است و تنها زیبایی سی وسه پل، چراغ های نارنجی رنگی است که در شب می درخشد. دیگر نه خبری از آب است؛ نه خبری از موجودات زنده آن و نه خبری از قایق ها. کف زاینده رود و پل خواجو، حالا به جای آب، با زباله ها پر شده است و نه تنها خشکی این رودخانه، دغدغه مسوولان نیست، بلکه جمع کردن این زباله ها هم در اولویت کسی نیست.دغدغه مندان محیط زیست اما هنوز هم مانند روزهای اول نگرانند و قلبشان برای این رود و اصفهان می تپد. آنها می گویند، زاینده رود، فقط یک رود نیست؛ قلب اصفهان است و اگر نباشد نمی توان به تداوم حیات در اصفهان هم امیدی داشت.

زاینده رودی که آب می رود

کوهرنگ؛ شهری در چهارمحال و بختیاری و تونل کوهرنگ اصلی ترین سرچشمه زاینده رود است. هرچند کوهرنگ این روزها به شدت برفی است، اما زاینده رود در این نقطه و در سرچشمه خوب آب دارد؛ پلاسجان از دیگر سرچشمه های زاینده رود است که از ارتفاعات گلپایگان سرچشمه گرفته و در کمیتک وارد زاینده رود می گردد. این رودخانه نیز آب دارد؛ پرآب بودن سرچشمه های زاینده رود در چهارمحال و بختیاری در شرایطی است که آبی در اصفهان نیست. البته فقط سرچشمه ها نیستند که آب دارند؛ اگر مسیر رود را به سمت سد زاینده رود ادامه دهید، همچنان آب وجود دارد. البته سد زاینده رود نیز خود شرایط مناسبی ندارد؛ این سد شرایطی بحرانی داشته و تنها 10درصد از حجم آن پرآب بوده و باقی سد خالی است.

سدی که کارشناسان می گویند سال 85 پر از آب بوده و حال جز دیوارهای سد چیزی دیده نمی گردد. بعلاوه سد زاینده رود، یک نیروگاه دارد؛ نیروگاهی که اکنون تنها یک ساختمان است و دوماهی است که برق فراوری نمی کند؛ چرا که آب کافی برای فراوری برق نیست. اگر این مسیر را همچنان ادامه دهید، رودها هنوز هم جاری هستند؛ اما سد چم آسمان، آخرین نقطه ای است که حرکت روان آب در زاینده رود را می بینید و پس از آن دیگر آبی نیست. بستر رود پس از این سد آنقدر خشک می گردد که گویی از ابتدا رودی وجود نداشته است.

چرا زاینده رود خشک شد؟

همان طور که گفته شد، زاینده رود از ابتدا و در بالادست بدون آب نیست؛ بنابراین مساله مدیریت مصرف است. مصرف بی رویه آب برای کشاورزی مهم ترین علتی است که سبب می گردد آب هیچ گاه به اصفهان نرسد. در بالادست تمام آب برای کشاورزی صرف می گردد و اگر این قضیه مدیریت نگردد، نه تنها زاینده رود، بلکه حیات اصفهان با مشکل روبرو خواهد شد. باغ های هلو، گردو و... زیادی در مسیر سرچشمه های زاینده رود به اصفهان وجود دارد؛ محصولاتی که به شدت آب بر هستند و حالا حیات یک شهر قربانی حیات باغ های هلو و گردو شده است.

در این سال ها کارشناسان همیشه خواهان اجرای الگوی کشت و سایر تدابیر مدیریتی در این منطقه بوده و خواسته اند به نحوی جلوی کشت محصولات آب بر در زاینده رود گرفته گردد؛ اما این اتفاق محقق نشده است. کشاورزی در بسیاری از منطقه ها مسیر رود هنوز ادامه دارد. در بعضی نقاط نیز به علت خشک شدن بستر رود، دیگر راهی برای کشاورزی باقی نمانده و کشاورزان کار خود را رها نموده اند.

تالاب گاوخونی، کویر شد

زاینده رود پس از طی کردن مسیر خود، در تالاب گاوخونی به خاتمه می رسد. البته دیگر نمی توان آن را تالاب نامید؛ چراکه تا چشم کار می نماید، کویر است و کویر. در گوشه گوشه این تالاب، تابلوهایی نصب شده که شکار و صید ممنوع است. اما دیگر نه آبی است که بتوان از آن چیزی صید کرد و نه موجود زنده ای برای شکار. فارغ از این مساله، ادامه خشکی زاینده رود و در نتیجه گاوخونی، سبب خواهد شد که استان های اطراف و حتی تهران، در خطر ریزگردها قرار بگیرند و باد ریزگردها را به استان های اطراف انتقال دهد. این شرایط می تواند فاجعه ای بزرگ از نظر زیست محیطی باشد و برای توقف آن لازم است که آب در زاینده رود جاری گردد.

انرژی مقرون به صرفه؛ علت مصرف بالا

قیمت آب و برق به نحوی است که کشاورزی در این منطقه ها را برای کشاورزان به صرفه نموده است. کارشناسان می گویند قیمت آب برای کشاورزی لیتری یک ریال و قیمت برق نیز رایگان است. در نتیجه چه علتی وجود دارد که کشاورز نخواهد کشاورزی کند؟ آنها می گویند یارانه های انرژی نقش زیادی در برداشت بی رویه آب داشته است. اما اگر این یارانه ها قطع گردد، محصولات نیز با قیمت بالا به دست مصرف نماینده خواهد رسید. در عین حال مساله این است که محصول مقرون به صرفه تا کی ادامه خواهد داشت؟ سیاستگذاران حاضر نشده اند برای اعتبار خود، حذف یا کاهش یارانه های انرژی را در پیش گیرند و همین موضوع بحران های بسیاری را در سطوح مختلف اجتماعی، محیط زیستی و.... ایجاد نموده است.

مهاجرت بزرگ از اصفهان

کارشناسان می گویند بخش زیادی از دشت های اصفهان فرونشسته است؛ بخش زیادی از مدارس به علت فرونشست تعطیل شده اند، ابنیه تاریخی هر روز در حال ترک خوردن است؛ عمق این فاجعه به حدی است که ممکن است روزی از خواب بیدار شوید و تیتر رسانه ها فروریختن یکی از مهم ترین آثار تاریخی اصفهان باشد. البته این همه ماجرا نیست. بخش زیادی از منازل مسکونی مردم نیز تحت تاثیر فرونشست است. بعضی منازل ترک خورده اند و چون صاحبان آنها، توان تعمیر نداشتند، مجبور شدند ترک ها را با چسب بپوشانند.

البته این فرونشست متوازن نیست، بلکه به صورت نامتوازن است؛ بنابراین کل اصفهان را تهدید می نماید. در واقع این عدم توازن مانند یک کشتی است که یک طرف آن غرق شده است و این موضوع می تواند طرف دیگر آن را نیز غرق کند و به داخل آب بکشد. به گفته کارشناسان و معماران، تداوم این شرایط ممکن است به نابودی شهر بینجامد. آنها می گویند اگر زاینده رود جاری نگردد، اصفهان از بین خواهد رفت. بسیاری منازلی که اکنون دیده می گردد، تا 10 تا 15سال دیگر به تاریخ می پیوندد و اصفهان به طور کلی شهری تاریخی خواهد شد؛ زیرا ادامه حیات در آن مشکل است و مردم چاره ای جز مهاجرت از اصفهان ندارند.کارشناسان معتقدند، در حال حاضر نیز این مهاجرت در حال اجرا است و عده زیادی از اصفهان به سایر شهرها مهاجرت نموده یا در شهرهای شمالی کشور، خانه خریده اند.

صنعت؛ عامل دیگر نابودی زاینده رود

مساله فقط کشاورزی نیست. هرچند کشاورزی بدون برنامه و مدیریت نشده، نقش عمده ای در نابودی زاینده رود دارد، اما از نقش صنعت نیز نمی توان غافل شد. وقتی وارد اصفهان می شوید، ذرات گرد و غبار مانند مه کل فضا را گرفته است. شاخص ها حاکی از آن است که تعداد روزهای تمیز اصفهان، انگشت شمار بوده و صنایع زیادی که اصفهان را محاصره نموده، عامل این مساله است. این صنایع آب زیادی مصرف می نمایند و به نابودی و تخریب منابع آبی منجر شده اند. این در حالی است که اگر این استان روی گردشگری تمرکز بیشتری داشت، می توانست عمده درآمدهای خود را از این طریق تامین کند و محیط زیست نیز حفظ می شد. با این اوصاف، حالا اصفهان قطب صنعت کشور شده و تمام نمادهای گردشگری آن به علت نبود آب، در حال نابودی هستند.

مسوولان باید به درک مشترک برسند

دغدغه مندان محیط زیست می گویند، سال هاست که مسوولان وعده می دهند اما اتفاقی نمی افتد. راحت ترین کاری که می توان برای زاینده رود کرد، مدیریت مصرف آب کشاورزی است. اما به دلایل مختلف این مهم محقق نشده است.