چَمَری مویه ای رازآلود و اساطیری در میان قوم کرد - کتاب یار مهربان

به گزارش کتاب یار مهربان، سرویس استان های خبرنگاران - مرتضی حاتمی، نویسنده و روزنامه نگار: ما کردها با زمانی که متولد می شویم، گوش مان بعد از شنیدن صدای اذان و اقامه، با نوای موسیقی شاد کردی که به یمن تولدمان نوازندگان محلی می نوازند، آشنا می گردد. در طول زندگی هم، همچنان با ساز و موسیقی کردی در مناسبت های مختلف(عروسی، ختنه سوران، شب چله، نامگذاری، اعیاد مذهبی، عیدنوروز، نامزدی و...) همراه و همنواییم و در نهایت زمانی هم که این دنیا را ترک می کنیم با نوای موسیقی به خاک سپرده می شویم.

این سه ضلع مثلث زندگی نمودها که با ضلع چهارمی به نام موسیقی همراه است، دارای اعجاز زیبا و عجیبی است. موسیقی در روح و جان و زندگی منطقه ها کردزبان و کردنشین همیشه جاری است و بزرگترین موسیقی دانان هم از میان این قوم اصیل برخاسته اند. آنالیز ابعاد و بخش های موسیقی در میان مردم کرد گسترده است و تحلیل و آنالیز و اشاره به آن در مجال این یادداشت، نمی گنجد.

تنها می توان به این نکته اشاره نمود که موسیقی کردی شاخه ای از موسیقی شرقی

بر اساس تحقیقات پژوهشگران و آنالیز بعضی متون کهن، شباهت های در بعضی از متون اساطیری مانند سوگواری در شاهنامه و بخش هایی در یونان باستان با چمری وجود دارد که نشان از ریشه و عمق تاریخی این آیین دارد.

و از قدیمی ترین موسیقی های دنیاست که مادر موسیقی به شمار میرود که در دنیا دارای سبکی ویژه است که در میان اقوام و مردمان کردزبان رایج است. این موسیقی به علت توسعه و پراکندگی نمودها در دنیا و تعدد و تنوع منطقه ها کردنشین از جمله در غرب آسیا و منطقه خاورمیانه بسیار غنی و زیباست. موسیقی کردی شامل آواها، ترانه ها، آهنگ ها و نغمه هایی است که به زبان کردی بیان می شود و بیانگر ارزش ها، باورها و حوادث روزگار هستند که زیر شاخه فرهنگ و فولکلور کردی است. موسیقی کردی یکی از قدیمی ترین موسیقی های دنیا است. این موسیقی از دو بخش کلاسیک و مدرن تشکیل شده است که هر کدام انواع و شاخه های مخصوص به خود را دارند.

نغمات کردی در دستگاه های مختلف مخاطبان بی شماری دارد و اثربخشی موسیقی کردی بر روج و روان و زندگی انسان و پیوندی ناگسستنی اش با مردم کرد، بر کسی پوشیده نیست.

چَمَر یا چَمَری

این واژه، معانی و تعاریف متعددی در فرهنگ نامه ها داشته در اصطلاح محلی به معنی چشم و یا چشم به راه است که معنای منتظر و چشم به راه بودن صاحب عزا برای ملاقات دوباره با فرد از دست رفته است، از طرفی کنایه استعاری از خم شدن شدن پشت (خمیدن) صاحبان عزا در سوگ و فقدان عزیزان هم معنی شده است.

موسیقی چمر یا چمری

چمَر یا چمری (chamar) آیینی ویژه سوگواری است که در میان مردم استان های لرستان و کرمانشاه و ایلام اجرا و با هدف بزرگداشت فرد فوت شده به مدت چند روز (معمولا 3 تا 7 روز) برگزار می شود. این آیین در

چمَر یا چمری (chamar) آیینی ویژه سوگواری است که در میان مردم استان های لرستان و کرمانشاه و ایلام اجرا و با هدف بزرگداشت فرد فوت شده به مدت چند روز (معمولا 3 تا 7 روز) برگزار می شود. این آیین در 25 شهریور 1397 به عنوان میراث معنوی به نام استان کرمانشاه ثبت ملی شد.

25 شهریور 1397 به عنوان میراث معنوی به نام استان کرمانشاه ثبت ملی شد.

بر اساس تحقیقات پژوهشگران و آنالیز بعضی متون کهن، شباهت های در بعضی از متون اساطیری مانند سوگواری در شاهنامه و بخش هایی در یونان باستان با چمری وجود دارد که نشان از ریشه و عمق تاریخی این آیین دارد.

چمری همچون نوحه خوانی در فارسی و در منطقه ها مختلف ایلام و کرمانشاه هواداران زیادی دارد. اما موسیقی کُردی وسیع تر از این است که بتوان آن را در قالب آوازها یا شیوه های محدود و تعیینی گنجاند. به نوعی می توان اعلام کرد که موسیقی کُردی یکی از اصیل ترین و کهن ترین نوع موسیقی ایرانی بیان می شود.

پیشتر در میان قوم کرد هرگاه کسی دارفانی را وداع می گفت بر سر بام فرد فوت شده با ساز و دهل نغمه دلتنگ و حزن انگیز چمری نواخته می شد تا مردم و اقوام و همسایه ها خود را برای شرکت در آیین کفن و دفن و خاکسپاری آماده نمایند. سپس نوازندگان موسیقی عزا مردم و میت را تا قبرستان مشایعت و در این میان زنان کرد یا خراشیدن صورت و سردادن نوای وَی وَی همنوا با موسیقی چمری با خانواده میت همدردی می نمایند.

برای اجرای مراسم مکانی را تعیین می نمایند که به چمرگاه معروف است. با بالاآمدن آفتاب و به صدا درآمدن سرنا و دهل نوای چمری در فضایی باز و بزرگ شروع می شود. میدان چمرگاه، اقوام و بستگان با لباس های تیره و صاحب عزا دور هم جمع شده و در دو صف جداگانه زن و مرد روی خطی دایره وار در چمرگاه صف می بندند.

بعد از صف بستن و قرارگرفتن عَلَم و کُتَل ها در قسمت های مختلف صف، بیت گوها و راوکرها یا هم سرایان مرثیه خوانی

چمری در اصطلاح محلی به معنی چشم و یا چشم به راه است که معنای منتظر و چشم به راه بودن صاحب عزا برای ملاقات دوباره با فرد از دست رفته است، از طرفی کنایه استعاری از خم شدن شدن پشت (خمیدن) صاحبان عزا در سوگ و فقدان عزیزان هم معنی شده است.

با نوایی مانند هق هق شروع می نمایند. در این آیین شیون نمایندگان به گونه ای هماهنگ و هم زبان و زمان با ریتم ساز و دهل و با تکرار واژه وِ یا وَی تکرار می نمایند.

صاحبان عزا از ایلات و طوایف دیگر هم برای شرکت در مراسم دعوت به عمل می آورند و هنگام ورود مهمانان از آنان استقبال می نمایند. در وسط میدان با تیرهای چوبی کوتاه، سکویی ایجاد می نمایند که به کُتَل معروف است که لباس ها، تفنگ،وسایل شکار، قطارفشنگ ها، دوربین شکاری و عکس متوفی را روی آن نصب می نمایند. اسب متوفی را نیز با پارچه تزیین و تفنگ صاحبش را بر روی زین آن قرار می دهند. هم سرایان با این نوا از جلوی صف گذشته و با رسیدن به خاتمه صف به آرامی بازمی گردند و این کار تکرار می شود. این مراسم تا نیمروز و یا بیشتر ادامه می یابد و سپس به خاتمه می رسد.

البته باید گفت که امروزه آیین چمری کارنمودهای سنتی و اسطوره ای خود را از از دست داده و با کارنمودهای عاطفی، مشارکتی، مالی و اجتماعی در میان مردم برگزار می شود.

به گزارش ایبنا کتاب آیین سنتی چمر، سوگ سروده مقامی، تالیف مهرداد صیدی (1365) پژوهشی خواندنی و مستند از این آیین است که مؤلف در 8 فصل تالیف و تدوین نموده است. این اثر پژوهشی لایه هایی مبهم و پنهان از زوایای مختلف آیینی، اجتماعی، فرهنگی و... از این رسم کهن واگشایی نموده که برای علاقه مندان به آشنایی با آیین های کهن در منطقه ها کردزبان و غرب کشورکاربردی خواهد بود.

نشر زاگرو در ایلام این اثر را در 140 صفحه، در سال 1401 و به قیمت 120 هزارتومان منتشر نموده است.

منبع: ایبنا - خبرگزاری کتاب ایران